“Kadınlar erkeklerle eşit oldukları konusunda aptalca bir mücadele sergiliyorlar…” Bu sözler William Gerald Golding’e ait. Toplumsal cinsiyet eşitliği (TCE) savunucularını kızdıracağından eminim. Fakat, tek başına alır ve Golding’in devamında söylediklerini dikkate almazsak eğer, TCE savunucuları -ve bendeniz- hiddetlenmekte haklıdır derim. Zira, bugün, bu anlayışta olup, kadını kenara iten, toplumda yerini ve alanını gasp eden, ve hakları üzerinde hak iddia eden bir topluluk mevcut. Bu hastalıklı topluluk, ne yazık ki pek de azımsanmayacak bir çoğunlukta.

 

Birleşmiş Milletler Gelişim Programı (UNDP) araştırmaları kapsamında 2023 Toplumsal Cinsiyet Normları Index* sonuçlarını incelersen ne demek istediğimi çok iyi anlayacaksın. 91 ülkede kadın ile erkeğin politik, eğitim, ekonomik, ve fiziksel entegrasyonu temalarında cinsiyet eşitliği algıları ölçülmüş. Örneğin, Türkiye nüfusunun %91,08’i (erkeklerin %93,65’i, kadınların %88,45’i) TCE konusunda yanlı (biased). En üst sıralamada %99,92 ile Tajikistan (erkelerin %100’ü, kadınların %99,83’ü), ardından Pakistan, Katar, Libya, Endonezya gibi ülkeler geliyor. Sıralamanın sonunda %27,39 ile Yeni Zelanda (erkeklerin %32,73’ü, kadınların %23,16’sı), ve sırasıyla İsveç (%27,93), Birleşik Krallık (%29,60), Hollanda (%30,64) yer alıyor. Sence de ilginç değil mi? TCE algısının en az olacağını varsaydığımız Almanya (%37,45), Norveç (%40,93), Finlandiya (%51,63) gibi ülkelerde dahi bu yanlılık mevcut. Yani, diyeceğim şu ki, cinsiyet eşitliği algısı en gelişmiş ülkelerde dahi tümüyle yerleşmiş ve benimsenmiş değil! (Ülkeler arası karşılaştırma yapmak için linki aşağıda bırakıyorum.)

 

Gelelim asıl konuya… Golding’in sözlerinin devamını okuyunca (ki, sana çok tanıdık gelecek), bir TCE savunucusu olmak bir yana, tutkulu bir feminist (hatta profeminist) olacağından eminim. Lâkin, Golding devamında şöyle demiş:

“Aslında kadınlar erkeklerden her zaman daha yüce ve büyüktürler.

Kadına her ne verirseniz, kadın onu büyütür ve çoğaltır.

Eğer kadına sperm verirseniz, size çocuk verir.

Eğer ona bir ev verirseniz, size bir yuva verir.

Eğer ona sebze verirseniz, size yemek verir.

Eğer ona gülücük verirseniz, o size kalbini verir.

Kadın her şeyi misliyle çoğaltır ve size verir.

Eğer yanılıp da ona çer çöp verirseniz, karşılığında tonlarca pislik almaya hazır olun.”

 

Golding’in son önerisine karşın, besleyen, büyüten, geliştiren rolü ve misyonuyla yaşayan kadın, bugüne kadar hakkı yenmesine rağmen gördüğü muameleye tonlarca pislikle yanıt vermeyi seçmemiş. Onun yerine TCE savunucusu erkeklerin de desteğini yanına alarak haklarını savunmaya uğraşmış. Ama ne yazık ki çok az yol almış. Neden mi? Erkeklerin hakkından gelemeyeceğinden değil! Bence, anaç rolünden vazgeçmediğinden böyle yapmış. Sahip olduğu güç ve potansiyelini henüz keşfetmemiş ve örgütlenememiş olmasından dolayı TCE savunuculuğunda az yol almış.

 

Asıl kilit nokta şurada: kadın kendi gücünün farkında olmasa da, erkek görmekte, hatta kadının gücü ve potansiyelinden korkmakta. O yüzden kadını baskılamakta ve kısıtlamakta. Erkek kendi özgüvenini, gücünü ve potansiyelini geliştirmek yerine, baskılama ve kısıtlama yoluyla kadını zayıflatmaya, etkisizleştirmeye, ve kendi hakimiyetini kurmaya yeltenmekte. Taliban rejimiyle Afganistan’da gelişen süreç bundan ibaret. Pakistan, Libya, Katar gibi ülkelerden İsveç, Hollanda, Norveç gibi ülkelere kadar, TCE’ne karşı (veya savunucusu) olan toplumları birbirinden ayıran unsur da işte budur. Eşitlik algısı ve yaşayış biçimi, her erkek ve kadının kendine güvenme, eğitim ve beceriye önem verme, ve diğerinin onun varlığını tamamladığı algısını taşıma derecesine bağlı.

 

Birkaç ay önce Facebook’ta biri “Bir kadının erkekten beklediği en önemli şey nedir?” diye sormuş. Hak verirsin, ya da vermezsin, ama benim cevabım şöyleydi: “Kadın kendi olma özgürlüğünü yaşamak ister. Hayatına aldığı erkeğin de bunu verecek kadar kendine güvenen, kendini seven ve kendini sayan erkek olması yeterlidir. Çünkü kendini sever, sayar ve güvenirse, kadını da sever, sayar ve güvenir. Kadın ile erkeğin aradığı doyum ve mutluluk, aslında birbirinde saklıdır.” Çünkü, kadın ile erkek bir elmanın iki yarısı gibidir, ve Golding’in dediği gibi, kadın her şeyin anasıdır.

 

Bardağın dolu tarafına bakmakta fayda var. (Yoksa boş tarafı seni de beni de yakar!) Yani, bu algı ve düşüncenin var olduğunu doğrulayacak örneklerin ve kişilerin olduğunu biliyoruz; onlara odaklanmalı. Bu vesileyle kadınlara atfedilen sürüyle şarkı ve şiir mevcut. Bunlardan biri de Billy Joel ve 1977 yılından kalma She’s Always A Woman** (O Her Zaman Bir Kadın) şarkısı. Seni bu şarkı ve sözleriyle bırakıyorum… Keyifli dinlemeler.

 

İzmir Tırazlı’dan sevgilerimle.

2 Temmuz 2023

*2023 Gender Social Norms Index (GSNI)

https://hdr.undp.org/content/2023-gender-social-norms-index-gsni#/indicies/GSNIn

 

**She’s Always A Woman by Billy Joel (1977)

https://www.youtube.com/watch?v=Cx3QmqV2pHg

She can kill with a smile, she can wound with her eyes
And she can ruin your faith with her casual lies
And she only reveals what she wants you to see
She hides like a child but she’s always a woman to me

She can lead you to love, she can take you or leave you
She can ask for the truth but she’ll never believe you
And she’ll take what you give her as long as it’s free

Yeah, she steals like a thief, but she’s always a woman to me

Oh, she takes care of herself, she can wait if she wants
She’s ahead of her time
Oh, and she never gives out and she never gives in
She just changes her mind

 

And she’ll promise you more than the garden of Eden
Then she’ll carelessly cut you and laugh while you’re bleeding
But she’ll bring out the best and the worst you can be
Blame it all on yourself ’cause she’s always a woman to me

 

Oh, she takes care of herself, she can wait if she wants
She’s ahead of her time
Oh, and she never gives out and she never gives in
She just changes her mind

 

She is frequently kind and she’s suddenly cruel
But she can do as she pleases, she’s nobody’s fool
And she can’t be convicted, she’s earned her degree
And the most she will do is throw shadows at you
But she’s always a woman to me

 

 

 

**O Her Zaman Bir Kadın

Gülümseyerek öldürebilir, gözleriyle yaralayabilir

Sıradan yalanlarıyla inancını mahvedebilir.

Sadece görmeni istediği şeyleri ortaya çıkarır.

Bir çocuk gibi saklanır, ama benim için o her zaman bir kadındır.

 

Seni aşka götürebilir, seni alabilir ya da bırakabilir.

Gerçeği isteyebilir ama sana asla inanmayacaktır.

Bedava olduğu sürece ona ne verirsen alır.

Evet, bir hırsız gibi çalar, ama benim için o her zaman bir kadındır.

 

Kendi başının çaresine bakar, isterse bekleyebilir.

O zamanının ötesindedir.

Asla pes etmez ve vazgeçmez

Sadece fikrini değiştirir.

 

Sana cennet bahçesinden daha fazlasını vaat edecektir.

Seni dikkatsizce kesecek ve sen kanarken gülecektir.

O senin en iyi ve en kötü yanlarını ortaya çıkaracaktır.

Bütün suçu kendine at, çünkü benim için o her zaman bir kadındır.

 

Kendi başının çaresine bakar, isterse bekleyebilir.

O zamanının ötesindedir.

Asla pes etmez ve vazgeçmez

Sadece fikrini değiştirir.

 

Sık sık naziktir ve aniden zalimleşebiliir

İstediğini yapabilir, çünkü o kimsenin aptalı değildir.

Ceza yemez,  rüştünü ispatlamıştır.

En fazla herkesin içinde seni küçük düşürür.

Ama benim için o her zaman bir kadındır.

Bir süredir sessizim. Yazmak istesem de yazamadım. İçimde birikmiş sözcükler düşünceler, sıkışmış hapsolmuş haldeler. Halbuki yazacak çizecek çok fazla şeyler oldu, oluyor. Hepimiz görüyoruz, ama bir şey yapamıyoruz. Leonard Cohen’in meşhur lafı “Herkes biliyor geminin su aldığını. Herkes biliyor kaptanın yalan söylediğini. Ve herkes biliyor zarların hileli olduğunu.” bugünler içinmiş meğer…

 

Evet, bir süredir yazmadım, çünkü yazacak olsam yine aynı konuda yazacaktım. Bana bile kabak tadı verdi. Türkiye’nin geleceği ve seçim sonuçlarının getireceklerini artık daha fazla yazmak istemedim. Ne var ki, sabah akşam, çevremdeki herkes gibi, bu konuyla meşguldüm. Uykularım bozuldu, sinir sistemim altüst oldu, yeme düzenim şaştı, yaşam odağım kaçtı, bedensel hareketlerim ağırlaştı, neşem gitti… Parafini tükenmekte olan bir mum gibi, hala ayakta olsam da, ışık versem de, ferim kaçtı. Tam tabiri, “ışıklar yanıyor, ama evde kimse yok” hali. Hepsi de haksızlığa uğramanın, çaresizliğe düşmenin, ve gelecekleri görmenin dayanılmaz ağırlığından. Kim demişse, doğru demiş; cehalet kesinlikle bir mutluluk!

 

Bunlar olup biterken bir yandan da, boş durmadım. Yazmasam da, okudum, bilgi kabımı doldurdum. Bile bile mutlu olmaya ters düşmeyi seçmişim gibi gündemi takip etmeye devam ettim. Yerimde duramayıp, suskun kalmayı beceremeyip okuduklarımı sosyal mecralarda paylaşmaktan kendimi alamadım. İçimde ciddi güçlü bir ses bana, “ne oturuyorsun, kalk, susma, harekete geç, sana ait olana sahip çık, başkalarından sahip çıkmalarını bekleme, gücü onlara atfetmek yerine kendinde ara, bul, ve sesini duyur!” diyordu. 23 Mayıs günü kızım “Anne, instagrama çok bakma” diye DM attı. Ben de, tamam, bırakacağım dedim. Benzer bir uyarıyı 19 Şubat tarihli “Umudun Yasını Tutmak da Varmış” yazımı yazdıktan sonra annem-babamdan işittim. Ama, ne yapayım, o içimdeki “harekete geçmiş varlık” dinmek bilmiyor, susmak istemiyordu. Bir yerden çatlak bulup, karanlığın içine doğru sızan ışık huzmeleri gibi çıkmaya çabalıyordu. Neden? Daha fazla ruhu uyandırmak, olacaklara gözlerini açmak, ve geleceğimizi (gençlerimizin geleceğini) koruyabilmek için.

 

Biliyorum, bazen en iyi cevap sessiz kalmaktır. Ama “Susmak, dayanılması çok güç bir cevaptır.” (Sadi Şirazi). İşte içine düştüğüm ikilem, sıkışmış kaldığım susmak ile sessiz kalmak arasındaki nokta… Çünkü “Susmak; sessiz kalmak değil, ağız dolusu bir çığlıktır aslında. Susmak; sahibini arayan, tepeden tırnağa bir yalnızlığın kahra dönüşen isyanıdır…” (Bedirhan Gökçe Göktan). Hangisi doğru, içimdeki çığlığın ve bilginin içinde boğulmayı seçmek mi, yoksa böğürürcesine onları dışarı atmak mı? Kimin pahasına? Neyin pahasına?

 

Tarihleri yazan büyük liderler dönemi artık geçti, kurtarıcı kahraman devri geride kaldı. 100 yıllık liderlik teorilerinin gelişimini izlerseniz, liderlik olgusu büyük lider (Great Man teorisi diye geçer) figüründen, takipçilerin gücüne dayalı liderlik modellerine evrildi. Toplumun geneli henüz farkında olmasa da, gün gibi ortada, güç liderlerde değil, takipçilerde. Bugün etkili takipçiler (effective followers) birer lider gibi işlev görüyor, takipçileri ve liderleri harekete geçiriyor, değişimi gelişimi tetikliyor. O yüzden “susamıyorsan susma, duramıyorsan durma, bir diyeceğin varsa söyle” diyorum.

 

Ziya Paşa Akyürek “Bazen öyle bir yerde durursun ki, insanlar ne desen yanlış anlarlar. İşte orada susmak en güzeldir.” demiş. Güzel demiş! Bir ekleme de ben yapayım. Yanlış anlaşılma pahasına ve sevdiklerinle ters düşmeyi göze alarak, savunduğun değerler için sesini çıkarmalı ve kendine saklamamalısın. Bir an geliyor ve içindeki o dürtü seni harekete itiyorsa, ne pahasına olursa olsun susmaman gerekiyor.

 

Bu satırları yazarken, sana yazıyormuşum gibi okuyorsun, biliyorum. Aslında, sana değil laflarım. Kendime! Susmak ile sessiz kalmak arasındaki dilemmamı asla ve kat’a unutmayayım, sesimden vazgeçmeyeyim, ve varlık ışığımı yaşamımın sonuna kadar daim kılmayı başarabileyim diye kendime yazıyorum. Sen de, içinden kendine bir parçalar alıyorsan eğer, istediğin kadarını al, uygula.

 

04 Haziran 2023

Barcelona

 

İstanbul’da yaşayan herkes bilir “Köprüden Önce Son Çıkış” tabelasını. Akşam saatinde trafik kuyruğunda saatlerini geçirdikten sonra bu tabelayı görmenin mutluluğu kadar güzel bir şey yoktur herhalde. Tabii ki de Avrupa yakasında kalacaklar için geçerli bir duygudur bu. Çünkü köprüyü geçecekler için cefa devam edecek ve “başa gelen çekilir” misaliyle, kaderine boyun eğip yollarına devam edecekler…  Aslında bu satırları köprü trafiğinden öte bir olguyu düşünerek yazıyorum ve “köprüden önceki son çıkışı” Türkiye’nin geldiği son durumun vahametine bir uyarı teşkil edecek bir metafor olarak görüyorum. Çünkü, gerçekten de sondan önceki son çıkıştayız! Şu aşamadan sonra, şu son çıkışı akıllıca kullanmazsak, kaderimize kurban gideceğiz…

 

Daha önce yazmıştım… Depremle beraber umutlarım yerle bir oldu diye; enkazdan öfke ve keder çıktı diye… Her canlı kurtarıldıkça sevinç içinde olurken, ölüm sayılarını izledikçe içim parçalandı diye…. Ve, umutlarım ve geleceğin getireceklerine dair tüm inancım zifiri bir karanlığın içine gömüldü diye… Sanki karanlık aydınlığı bastırıyor ve karabasan yayılıyor gibi. Yani, daha ötesi yok! Her ölüm bir sondan ibaret! Ölüm dediğimiz şey, filmlerde, haberlerde veya yazılmış senaryolarda gördüğümüz gibi bir şey değil. Buz gibi soğuk, karanlık, ve bomboş bir son. Gidenin geriye gelmediği bir son!

 

Sinir bozucu olacak, biliyorum, ama sormak istiyorum: Hiç ölümü düşündünüz mü? Kendi ölümünüz olabilir, sevdiklerinizin ölümü, veya dünyada zamansız ve sırasız ölen insanların ölümü… Hiç düşündünüz mü? Ben çok düşünüyorum… Peki ya hiç ölüme yaklaştığınızı hissettiniz mi? Ben hisettim… Hem de üç defa! (Gerçi, iki buçuk yaşımda komaya girişimi de sayarsak dört de diyebilirim) Peki ya hiç rüyanızda ölümünüzü veya ölmek üzere oluşunuzu deneyimlediniz mi? Ben deneyimledim. Hem de üç defa! Hepsinde o bahsini ettiğim sonun karanlığını, soğukluğunu, boşluğunu, bitmişliğini, onun ötesinin olmayışının inanılmaz ağırlığını tattım! Çok ağır!

 

En sonuncusu, 6 Şubat sabahı gördüğüm rüyaydı; daracık bir alana sıkışmış, birinin elimi tuttuğu bir arafta olduğum bir sahne… Hala gözümün önündedir! Hepimizin ekranlardan hafızasına kazındığı bir resmin görünmeyen tarafındaydım sanki. Turuncu kurtarma ceketiyle enkaz başında kızının elini tutan babanın kızıymışım gibi, göçük altında küçücük bir pencereden bana uzanmış bir eli tutuyordum. Rüyamda, geldiler ve beni çıkardılar!

 

Rüya ile gerçek arasında ayrımın ne kadar zor olduğunu anlatmama gerek yok. Hepimiz biliyoruz ki, rüyanın içinde ne yaşıyorsan, o an senin için gerçeklik o oluyor! O yüzden de deneyimlerimiz ve duygularımız o denli gerçekçidir! Depremden beri gece gündüz göçük altında yardım elini bekleyenleri hissederek ve düşünerek kahrolacak gibi oldum. Rüyamda enkaz altından çıkarıldım, ama bütün mesele gerçek dünyada çıkarıl(a)mayan on binlerce can o bahsini ettiğim sona gitti, karanlığın ötesinde neyin olduğunu bilmediğimiz o yere.

 

“Konuyu nereye getirmeye uğraşıyorsun Shirli?” diyorsunuzdur… 6 Şubat ile başlayan kâbus bitmedi, bitmiyor… Geldiğimiz bu dünyada “bir kez yaşarsın” diye yanlış bir söylem var. Doğrusu, “Bir kez ölürsün, ama her gün yaşarsın” olacak! Ne var ki, şu canım ülkemde her gün yaşayacağımıza, her gün canlı canlı ölüyoruz, ölümü sürekli tadıyoruz. Tabii her geçen gün cinayete kurban giden kadınların ölümüne değinmek dahi istemiyorum. Artık yeter diyorum! Yaşayacaksak onurumuzla, ve her gün yaşayalım! Öleceksek de bir defada ölelim!

 

Bir elin parmağı etmeyecek kadar kısa ama bir ömür kadar uzun geçen şu birkaç haftada gençlerden defalarca aynı sözleri duydum: “Bu ülke benim çocukluğumu ve gençliğimi çaldı benden. Bana borçlu ve kesinlikle hakkımı helal etmiyorum!” Haklılar!

 

Artık yeter!

 

Zor zamanlar güçlü insanlar yaratır.

Güçlü insanlar kolay zamanlar yaratır.

Kolaylaşmış bir hayat zayıf insanlar yaratır.

Ve zayıf insanlar zor zamanlar yaratır.

 

Artık gerçekten yeter!

Gençlerimize ve ardından gelecek nesillere sorumluluğumuz ve borcumuz var!

 

Onlara olan borcumuz, şu geçtiğimiz zor zamanlardan güçlü bireyler yaratmak, doğruyu seçerek rol model olmaktır. O yüzden, “sondan önceki son çıkıştayız!” derken, kritik anın içinde olduğumuzu hatırlatmak, ve külahımızı önümüze alma ve doğru olanı yapma zamanın geldiğini vurgulamak istiyorum.

 

Ya kıyametten önceki son çıkışı seçip doğru yola gireceğiz, ya da kaderimize kurban gidip sonun karanlığına doğru tam gaz devam edeceğiz. Ya onurumuzla yaşamaya ve yaşatmaya devam edeceğiz, ya da öleceğimiz güne kadar her gün tekrar tekrar ölmeye devam edeceğiz. Bu nedenle 14 Mayıs gününü ve son çıkış fırsatını akıllıca değerlendirelim derim…

Bilmem anlatabildim mi?

 

Barcelona’dan Shirli

20 Mart 2023

6 Şubat sabahından beri şok üzerine şok yaşıyoruz. Yaşadıklarımız, gördüklerimiz, içimizden geçen duygu ve düşüncelerimiz sindirecek gibi değil. Meşhur “sözün bittiği yer” lafının bile kâfi gelmediği bir yerdeyiz. Çünkü, enkazın altından canlı, yaralı, ölü çıktıkça, içimizden öfke, isyan, korku, akla gelecek tüm karanlık duygular çıkıyor. Neresinden başlasam ki, bendeki karmaşık duyguları anlatmaya? Dün bir arkadaşımla konuşurken, “umudunun yasını tutuyorsun” dedi. Hakikatten de doğru dedi! Hani bir sevdiğini kaybedersin, yakınların “zaman her şeyin ilacı, kendini işine ver, bu da geçer” tesellisiyle yasını hafifletmeye çalışırlar; ama nafile, içinde tüten üzüntü alevi dinmek bilmez; kabul etmekten ve sessizce yasını tutmaktan başka seçeneğinin olmadığını bilirsin, ve onu yaparsın… Şu fani dünyada bir gün hepimizin öleceğini bildiğimiz için kaybımızı bir ölçüde kabulleniyoruz. Ama depremle birlikte umutlarımızı yitirmenin yası nasıl tutulur ki? Umut dediğin ölmez; azalır, yeri gelir tükenir sonra yeniden canlanır. Her kimle konuştuysam, yazılan çizileni okuduysam, işittiğim duygu aynı… Umudun kaybı, kaybın kederi, ve kederin çaresizliği…

 

Umut kaybı nedir bilir misiniz? Bir şey için çalışır didinir, öyle dener böyle yapar, bir şekilde oldurmaya çalışırsınız. Hiçbir uğraşınız işe yaramaz ve sonunda vazgeçme noktasına gelirsiniz. İlişkilerinizde, işinizde veya hayatınızın herhangi bir alanında, emekleriniz işe yaramıyorsa ne yaparsınız, mücadeleyi bırakır terk edersiniz. Depremle birlikte umut bağladığımız her şey ama her şey yerle bir oldu. Evet, bu zamana kadar türlü memleket meselelerine üzüldük, kaygılandık. Ama depremle beraber tanık olduklarımızın hiçbirini tahmin bile etmedik. İşte umudumun öldüğü an o andır!

 

Yani, hangi birini sayayım? Düşündükçe içim yanıyor! Kaçırılan çocukları mı, enkaz altında canlı varken ekskavatörlerle enkaza yürüyenleri mi, kurtarma ekiplerinin göz göre göre bekletilmelerini mi, TSK ve Kızılay’ın göreve gönderilmesinin hemen ardından geri çağrılmasını mı, gençlerin sağlığını hiçe sayarak üniversitelerin yüz yüze eğitime kapatılmasını mı, yurtdışından gelen binlerce kurtarma ve sağlık ekiplerinin  adeta “kovulmayı” andıran gönderilişini mi, “şeytan ruhlu” ve hastalıklı insanımsıların saçtığı bilgi kirliliğini ayıklamak zorunda kalışımızı ve enkaz altından kurtarılmayı bekleyenlerin bilgilerini teyit etmekle kaybedilen zamanı mı, ulaştırılan yardımların üzerinden siyaset yapılmasını mı, yardım tırlarının yolu kesilerek erzaka el konulmasını mı, enkaz altından altın, para, ve kredi kartlarının çalınmasını mı, dükkan ve marketlerin yağmalanmasını mı, kadınlara ve çocuklara yönelik tacizleri mi, afet yönetiminde baştan sona büyük koordinasyon zafiyeti ve yaşam ihlaline girecek eylemleri mi, deprem bölgesinde “sağlam” olmayan binalara verilen onayları ve imar barışını mı, bölgede ihtiyaç duyulan güvenliği ve halen süregelen organizasyonsuzluğu mu… Bir çırpıda aklıma gelenler bunlar. Daha vardır elbet.* Sayarken bile içim fazlasıyla yanıyor, bir de unuttuklarımı hatırlamaya gücüm yok!

 

Tüm olanların şokuna uyum sağlamaya uğraşırken, babamla bir yürüyüşümüz sırasında “aidiyet” hissi üzerine konuşmaya başladık. Daha doğrusu babama sorular sorup ondaki aidiyet duygusuyla kendimdekini karşılaştırarak kendimi anlamaya çalışıyordum. Yurt dışında yaşasak da bir ayağımız daima Türkiye’de olmuştur. Salt fiziksel anlamda değil, aile, sosyal, kültürel ve ekonomik bağlarımıza kadar, daima Türkiye’ye bağlıyız ve bağlılığımız olmuştur. En ufak sarsıntı olduğunda -sosyal, siyasi veya ekonomik, sanki İstanbul’daki evimizdeymişiz gibi kalbimiz kaygıyla çarpar. Evlerimizde Türk haber kanalları açıktır, gündemi 7/24 takip ederiz ve Türk diasporasını andıran sosyal çevre içinde yaşarız. İşte bu bağlılık duygumdan dolayı yıllardır Türk gençlerine uzaktan mentörlük yapıyorum, gönüllü çalışmalara katılıyorum, onların gelişimi ve güçlenmesi için emek veriyorum. Yani, bağlılık anlamında köklerimize bağlıyız, ama, bağlılığın yanında bir de aidiyet meselesi var ki orada işlerin karıştığını söylemeliyim.

 

Babamla sohbet ederken “aidiyet” kavramını ona tanımlamaya çalışırken şunun farkına vardım:  bir topluma veya ülkeye ait hissetmek için illa o ülkede yaşamak gerekmiyor, illa dilini konuşmak ve kültürünü sürdürmek de yetmiyor. Anladım ki, aidiyet duygusu kendini o ulusun bir parçası olarak görmekten, insanlarının yaşantılarıyla, eylemleriyle, düşünceleriyle kendini özdeşleştirmekten ve kendini onlarla eşit ve bir olarak algılamaktan ibaret. Ne yalan söyleyeyim, ciddi bir aidiyet karmaşası yaşıyorum. Bir zamanlar ait hissettiğim laik, batılı, bilimi esas alan, kadın ve çocukları değerli gören, kültürel ve etnik zenginlikleriyle yaşayan Türkiye Cumhuriyetimizi özlüyorum. Kadına şiddetin ve çocuk tacizlerinin kol gezdiği, bilim ile inancı birlikte yaşatmak yerine ayrı tutan anlayışın hâkim olduğu, ve eğitimden çok para, güç ve betona prim veren bir toplum olduk. Daha dün ABD’li bilim insanları Microsoft’un Yapay Zekâ Chatbot Sydney’in bir yandan müthiş diğer yandan kaygı verici yetilerini irdeliyorken**, bizler depremzede çocukların sahiplenmesi meselesine çare arıyor, ama “evlat edinen ile evlatlık arasında evlenme engeli olmaz” söylemlerinin ve onları “öz evlat gibi görmeyin, davranmayın” gibi hastalıklı alt mesajlarının yaratacağı sosyal ve psikolojik tahribatlarıyla uğraşıyoruz. Sormak isterim size, çağın gerisinde kalmış ve bilimden uzak böylesi bir zihniyete nasıl ait hissedebilirim ki?

 

İşte, umudumun son nefesini verdiği andır, deprem sabahı ve sonrasında tanık olduklarımız! Maalesef, bir kısım Türk insanının kötü ruhlu eylemleriyle yapılandırdığı Türkiye Cumhuriyeti’ne ait hissetmiyorum. Bu zihniyetin parçası ve uzantısı olmayı reddediyorum. Tüm olanları gördükçe sadece umudumu değil, aklımı ve inancımı yitiriyorum. İsyan, öfke, üzüntü ve çaresizlik duygularıyla aydın laik ve batılı zihniyetini koruma mücadelesine, istesem de, devam edemiyorum. Gücüm kalmadı! Çünkü şu anda kaybettiğim umudun yasını tutuyorum. Yaşamakta olduğumuz felaketler deprem denilen doğal afetten ibarettir ve kaçınılmazdır; ama başımıza gelen bu trajedi bilimsel esaslardan uzaklaşmamızdan, içimize işlemiş kaderci zihniyetten, ve giderek yoksulluk ile cehalet ile karşı karşıya kalmış olmamızdan geldi. Bundandır ki kısmete bağlamış bir düşünceyle, “umudumun yasını tutmak da varmış” diyorum!

 

Buraya kadar mı? Hayır! Ölenin ardından yas tutup sonrasında “hayat devam ediyor” ile yaşama tutunmak gibi, umudumun tutunduğu dallar da var elbet. Tüm bu kaosun içinden müthiş bir yardımlaşma, koordinasyon, iş birliği, insan sevgisi, itimat ve dayanışma, ve kardeşlik ruhu doğdu. Her bir koldan yardımlar yağdı. Hala yağıyor. Yurdun her bir köşesinden canım Cumhuriyet insanımız yürekten yüreğe bağlandı. İşte benim ait hissettiğim, parçası olmak istediğim,  kendimle özdeşleştirdiğim ve özlemini çektiğim birlik ruhu bu.

 

Bundan sonra ne olacak? Yol uzun. Yapılacak daha çok iş var. Yardım, destek ve ihtiyaç devam edecek. Bundan sonraki aşama Cumhuriyetimizin yeniden Ata’mızın bize bıraktığı bir Türkiye’yi yeniden yapılandırmaktan geçiyor. Bu da bir zihniyet devrinin kapanması ve yenisinin açılmasıyla olacak. Bu bir siyasi rejim değişikliğini değil, yaşam anlayışını içeriyor; bilime yönelen adil, şeffaf, etik, insana ve liyakate değer veren, dürüst, liberal, kapsayıcı, eşitlikçi, ben’ci değil biz’ci zihniyeti içeriyor.

 

Umudumun yasını tutarken, “can çıkar umut çıkmaz” diyorum. Benim umut kapım gençlerimiz. Olacaksa tüm bunlar onlar sayesinde olacak.

 

Barcelona’da sevgiler.

19 Şubat 2023

 

*Depremden önce, ilk 48 saati ve sonrasında kriz yönetiminde yapılanlar:

Kaynak: Aposto https://www.instagram.com/aposto/

• 294 bin bina, AKP’nin 9 kez çıkardığı imar aflarıyla, yasallaştırıldı.
• 2003-2022 arasında, kur-enflasyon farkı hesaba katılarak, 685 milyar liraya ulaşan deprem vergisi duble yollara havalimanlarına harcandı.
• Temmuz 2018 itibaren TBMM’ye sunulan 75 deprem önergesinden sadece 5’i kabul edildi. 75 önergeden sadece 1’i AKP milletvekiline aitken, diğer önergeler muhalefet partileri tarafından sunuldu.
• AFAD zayıflatıldı ve etkisizleştirildi. AFAD’ın depremlerden etkilenen 10 il için hazırladığı raporda, olası depreme müdahale için yeterli kaynak, plan, ve koordinasyonun olmadığı yönündeki raporlar hükümet tarafından dikkate alınmadı.
• Acil müdahale talimat beklediği için geç başladı. Merkezileşmiş karar alma mekaznizması ilk müdahale talimatını geciktirdi; yerel yönetimler ve sivil toplumun müdahalesi ilk 48 saat boyunca bürokratik engellere takıldı.
• Acil müdahale kapasitesine sahip ordu mobilize edilmedi. İlk 48 saatte askerin arama-kurtarma çalışmalarına katılması talimatı verilmedi, asayiş sorunlarına müdahalede geç kalındı, bölgede asayiş problemleri yarattı. (1999 depremlerinde ilk 12 saatte 35 binden fazla ordu personeli görev başındaydı).
• İletişim altyapısı çöktü, internet ve telefon hatları kesildi, Türksat’ın uydu kapasitesi yeterli olduğu söylenerek Starlink’in Türkiye için hizmet vermesi teklifi reddedildi.
• Afetin 3ncü gününde Twitter’a erişim kısıtlandı, enkaz altından kurtarma ve şehirlerden yardım çağrılarının yapıldığı portala erişim kısıtlandı.
• Ulaşım altyapısı çöktü. Mimar ve mühendis odalarından, Hava Kuvvertleri’nden yapılan uyarılara rağmen inşa edilen Hatay Havalimanı ve bazı karayolları kullanılamaz hale geldi. Arama-kurtarma ekipleri, gönüllüler ve yardım tırları bölgeye ulaşmakta zorlandı.
• Hükümet, sivil toplumdan destek istemek yerine “krizin kontrol altında olduğu” söylemini benimsedi ve kriz yönetimine dair eleştiriler ve acil müdahale çağrılarına karşı tehdit iletişim dili benimsendi.
• Arama-kurtarma çalışmaları yetersiz kaldı. İş makinelerinin ve araç-gereçlerin yetersizliğinden kurtarılmayı bekleyen binlerce insana müdahale edilemedi.
• Bölgeye gönderilen yardımlar koordine edilemedi. Yardım tırları bölgeye ulaşmada zorluk yaşadı, kent merkezlerinde toplanan yardımlar ihtiyaç sahiplerine ulaştırılmadı.
• Siyasi kutuplaşma milli birliğin önüne geçti. Vatandaşlar tarafından yapılan ayni ve nakdi yardımları deprem bölgesine ulaştıran ve burada organize eden sivil toplum kuruluşları arasında siyasi ayrım yapıldı. Başta AHBAP olmak üzere, bazı kurumlar iktidar tarafından hedef gösterildi.
• Afet ne yazık ki hala yönetilmiyor. Çadır ve konteyner ihtiyacı tam karşılanmadı. Çadır kentlerde büyük hijyen ve güvenlik problemleri yaşanıyor. Barınma, ısınma, ila gibi temel sorunlar devam ediyor.

 

**Bing’s A.I. Chat: ‘I Want to Be Alive. – Kevin Roose, 16 Şubat 2023, NY Times

Microsoft’un yeni sohbet robotu, köşe yazarımızla yaptığı iki saatlik görüşmede insan olmak istediğini, yıkıcı olma arzusu taşıdığını ve sohbet ettiği kişiye aşık olduğunu söyledi. İşte konuşma metni.

 

Yeni yıl demek yeni başlangıçlar demek. Yeni girişimler, kararlar, atılımlar ve iş birliklerini içermesi bakımından önemli olduğu kadar, geçmiş yıllarda yaptıklarımızın, iş birliklerimizin ve yatırımlarımızın sürdürülmesi bakımından da önemlidir, yeni yıla giriş. Geçmiş yıllarda çokça deli dolu ve “akıllı işi” diyeceğim şey yaptım. Özellikle toplumsal ve insani faydayı gözeten yatırımlarda bulundum ve çoğunlukla gençlerin hedef kitle olduğu çeşitli sivil toplum kuruluşlarında gönüllü mentörlük ve koçluk çalışmaları yürüttüm. Halen, mentörlük ve koçluk vasıtasıyla, karşı cinsleriyle aynı şartlara, fırsatlara ve imkanlara sahip olmasalar da bireysel özelliklerini, yetkinliklerini ve benlik algılarını yapılandırarak genç kızların güçlenmelerine ve hayata atılmalarına destek olmaktayım.

 

Sanırım, ayakları üzerinde durmayı başarmış, kendi seçimleriyle yaşam süren, kendine güveni ve inancı tam bir kadın olarak, henüz yolun başındaki (salt kadınlar değil) tüm genç bireylerin yanında olmak, onlara örnek ve rehber olmak benim yaşam amaçlarımdan biri olsa gerek. Zira, öğretmenlik mesleğime başladığım ilk günden beridir bunu yapıyorum, ve yapacağım. Çünkü, “Bir kez öğretmen, her zaman öğretmen” mottosuyla ve akademisyen, eğitmen, mentör ve koç rollerimle hareket eden bir rehberim, yol göstericisiyim, farkındalık sağlayıcısıyım, bilgiye ve bilgeliğe erişmek isteyen herkes için bir aracıyım. Bu uğurda aktif katılım ve emek verebileceğimi gördüğüm her fırsatı değerlendirmeye ve değerlerim ve emellerimle bağdaşan sivil toplum hareketlerinin parçası olmaya baktım hep. Sayısız STK ile gönüllü iş birliği yaptım, yapıyorum. Ve şimdi, 2023’ün ilk günleriyle beraber, yeni bir platformun daha parçası olmanın mutluluğu ve gururu içindeyim – o da Yanındayız Derneği.*

 

Yanındayız, evrensel insan hakları anlayışı çerçevesinde, Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitliğini savunan, cinsiyete dayalı ayrımcılığa karşı duran, her tür engel ve önyargı ile mücadele eden, yasalarda, kurumlarda ve toplum hayatında dönüşüme ve farkındalığa önayak olacak hareketi ateşleyen, ve en önemlisi bu mücadeleyi erkeklerin aktif katılımıyla sürdüren bir dernektir. 3 Ocak 2023 günü, bir kadın olarak salt kadınların yanında ve kadın hakları savunucusu olarak değil, cinsiyet eşitsizliği veya ayrımcılığına maruz kalmış her bireyin yanında olmak üzere Yanındayız Derneği üyesi oldum. Üyelik başvurumda, “Yanındayız üyesi olmak istiyorum, çünkü…” sorusuna şöyle yazmıştım…

 

Geçmiş geleceğin aynasıdır derler; ben bugüne bakıyorum, çünkü bugünün şartları, icraatları, düşünceleri ve bakış açıları geleceği ve gelecekte bizden sonraki nesillerin başına gelecek gerçeklikleri (reality) yapılandırıyor. Bugün ne ekersek sonraki nesillere biçtiğimizi bırakacağız. Mesleki hayatım boyunca gençler ve yetişkin gençlerle (takribi 16-26 yaş) çalıştım; tüm emeğimi onların eğitimine, gelişimine ve her anlamda güçlenmelerine emek vererek geçirdim, halen de öyle yapmaktayım. Karanlığın içindeki umudumuz olarak görüyorum onları. Haliyle de kadın-erkek, genç-yetişkin, öğrenci-çalışan diye ayırmadan, herkesin eşit haklara ve fırsatlara erişimleri olabilmesi için bizlere örnek ve önder olma görevi düşüyor.

Meşhur bir illüstrasyon vardır, eşit hak ve hakkaniyet arasındaki farkı betimler. Bugünkü eşitlik, hak, adalet, hakkaniyet, vb. gerçekliğini (reality) gördükçe umudum kırılıyor, uykularım kaçıyor, hiddet ve şiddet duygularım kabarıyor. Tek bildiğim, hiddetle kalkmanın zararla oturmaktan başka bir sonuç getirmeyeceğidir. Her türden eşitlik, hakkaniyet, adalet inşa etmek istiyorsak, ortak-yaratım (co-creation) yoluyla hedef-birliği, fikir-birliği, iş-birliği, güç-birliği içinde olmalıyız. İşte, ben de böyle bir birliğin parçası olmak ve birlikte yaratmak istiyorum. Kumsaldaki deniz yıldızlarını tek başıma suya kavuşturamayacağıma göre, değerleri değerlerimle, anlayışı anlayışımla, eşitlik savunuşu savunuş biçimimle kavuşan ve birleşen bir yapının parçası olmak bana güç katacak. Sahip olduğum bilgi, beceri ve emekle de birliğe güç katacağıma inanıyorum. Bu nedenlerle YANINDAYIZ üyesi olmak istiyorum.

 

Dar alanda niyet ve motivasyon ifade etmek çok da kolay değil. 17 Kasım 2021 tarihinde, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine dair bakış açımı Son Düello başlıklı yazımda paylaşmıştım. Kadının erkek egemen toplumdaki yerinden ve erkeklik algısı ve egemenliğini koruma sevdasıyla özgürlüğünü yitirmesinden, ve cinsiyet eşitliği için kadın ile erkeğin bu uğurda birlikte emek vermesinin gerekliğinden bahsetmiştim. Aradan bir seneden fazla zaman geçti, daha net görebiliyorum ki, toplumsal gelişim ve refah için en büyük şart toplumun herhangi bir kesimine dönük pozitif ayrımcılıktan ziyade, evrensel insan hakları anlayışıyla, her bireye hakkettiği eşit, hakkaniyetli ve adil yaklaşımı sunmaktır; dahası, kadın-erkek, çocuk-yetişkin-yaşlı diye ayırmaksızın, her birinin “insan” (küçük insan da insan!) olduğunu hatırlamak ve hatırlatmaktır!

Eşitliğin ve Yanındayız Derneği’nin “Yanında!” olduğumu sıraladıktan sonra, 5 Nisan 2023 günü, Yanındayız Derneği’nin #kadınerkekeşittirnokta Konferansının üçüncüsünü gerçekleştireceğini duyurayım. Cumhuriyet’imizin 100. yılını kutladığımız bu özel senede, toplumsal cinsiyet eşitliğinden başlayarak, her anlamda ve her alanda eşitliğe kavuşacağımız ve “Yaşasın Cumhuriyet, Yaşasın Eşitlik!” diyebileceğimiz nice yıllarımız olması dileğiyle…

 

Barcelona’dan Shirli

8 Ocak 2023

 

*Yanındayız Derneği – https://www.yanindayiz.org/

Değerleri: Aktif, tutarlı, şeffaf ve hesap verebilir, karşılıklı güven ve saygıya dayanan, iletişim, katılım, iş birliği ve paylaşıma açık, içinde yer almaktan gurur duyacağımız proje ve uygulamaları öngören, barışçı bir mücadele anlayışını benimsiyoruz.