“Kadınlar erkeklerle eşit oldukları konusunda aptalca bir mücadele sergiliyorlar…” Bu sözler William Gerald Golding’e ait. Toplumsal cinsiyet eşitliği (TCE) savunucularını kızdıracağından eminim. Fakat, tek başına alır ve Golding’in devamında söylediklerini dikkate almazsak eğer, TCE savunucuları -ve bendeniz- hiddetlenmekte haklıdır derim. Zira, bugün, bu anlayışta olup, kadını kenara iten, toplumda yerini ve alanını gasp eden, ve hakları üzerinde hak iddia eden bir topluluk mevcut. Bu hastalıklı topluluk, ne yazık ki pek de azımsanmayacak bir çoğunlukta.

 

Birleşmiş Milletler Gelişim Programı (UNDP) araştırmaları kapsamında 2023 Toplumsal Cinsiyet Normları Index* sonuçlarını incelersen ne demek istediğimi çok iyi anlayacaksın. 91 ülkede kadın ile erkeğin politik, eğitim, ekonomik, ve fiziksel entegrasyonu temalarında cinsiyet eşitliği algıları ölçülmüş. Örneğin, Türkiye nüfusunun %91,08’i (erkeklerin %93,65’i, kadınların %88,45’i) TCE konusunda yanlı (biased). En üst sıralamada %99,92 ile Tajikistan (erkelerin %100’ü, kadınların %99,83’ü), ardından Pakistan, Katar, Libya, Endonezya gibi ülkeler geliyor. Sıralamanın sonunda %27,39 ile Yeni Zelanda (erkeklerin %32,73’ü, kadınların %23,16’sı), ve sırasıyla İsveç (%27,93), Birleşik Krallık (%29,60), Hollanda (%30,64) yer alıyor. Sence de ilginç değil mi? TCE algısının en az olacağını varsaydığımız Almanya (%37,45), Norveç (%40,93), Finlandiya (%51,63) gibi ülkelerde dahi bu yanlılık mevcut. Yani, diyeceğim şu ki, cinsiyet eşitliği algısı en gelişmiş ülkelerde dahi tümüyle yerleşmiş ve benimsenmiş değil! (Ülkeler arası karşılaştırma yapmak için linki aşağıda bırakıyorum.)

 

Gelelim asıl konuya… Golding’in sözlerinin devamını okuyunca (ki, sana çok tanıdık gelecek), bir TCE savunucusu olmak bir yana, tutkulu bir feminist (hatta profeminist) olacağından eminim. Lâkin, Golding devamında şöyle demiş:

“Aslında kadınlar erkeklerden her zaman daha yüce ve büyüktürler.

Kadına her ne verirseniz, kadın onu büyütür ve çoğaltır.

Eğer kadına sperm verirseniz, size çocuk verir.

Eğer ona bir ev verirseniz, size bir yuva verir.

Eğer ona sebze verirseniz, size yemek verir.

Eğer ona gülücük verirseniz, o size kalbini verir.

Kadın her şeyi misliyle çoğaltır ve size verir.

Eğer yanılıp da ona çer çöp verirseniz, karşılığında tonlarca pislik almaya hazır olun.”

 

Golding’in son önerisine karşın, besleyen, büyüten, geliştiren rolü ve misyonuyla yaşayan kadın, bugüne kadar hakkı yenmesine rağmen gördüğü muameleye tonlarca pislikle yanıt vermeyi seçmemiş. Onun yerine TCE savunucusu erkeklerin de desteğini yanına alarak haklarını savunmaya uğraşmış. Ama ne yazık ki çok az yol almış. Neden mi? Erkeklerin hakkından gelemeyeceğinden değil! Bence, anaç rolünden vazgeçmediğinden böyle yapmış. Sahip olduğu güç ve potansiyelini henüz keşfetmemiş ve örgütlenememiş olmasından dolayı TCE savunuculuğunda az yol almış.

 

Asıl kilit nokta şurada: kadın kendi gücünün farkında olmasa da, erkek görmekte, hatta kadının gücü ve potansiyelinden korkmakta. O yüzden kadını baskılamakta ve kısıtlamakta. Erkek kendi özgüvenini, gücünü ve potansiyelini geliştirmek yerine, baskılama ve kısıtlama yoluyla kadını zayıflatmaya, etkisizleştirmeye, ve kendi hakimiyetini kurmaya yeltenmekte. Taliban rejimiyle Afganistan’da gelişen süreç bundan ibaret. Pakistan, Libya, Katar gibi ülkelerden İsveç, Hollanda, Norveç gibi ülkelere kadar, TCE’ne karşı (veya savunucusu) olan toplumları birbirinden ayıran unsur da işte budur. Eşitlik algısı ve yaşayış biçimi, her erkek ve kadının kendine güvenme, eğitim ve beceriye önem verme, ve diğerinin onun varlığını tamamladığı algısını taşıma derecesine bağlı.

 

Birkaç ay önce Facebook’ta biri “Bir kadının erkekten beklediği en önemli şey nedir?” diye sormuş. Hak verirsin, ya da vermezsin, ama benim cevabım şöyleydi: “Kadın kendi olma özgürlüğünü yaşamak ister. Hayatına aldığı erkeğin de bunu verecek kadar kendine güvenen, kendini seven ve kendini sayan erkek olması yeterlidir. Çünkü kendini sever, sayar ve güvenirse, kadını da sever, sayar ve güvenir. Kadın ile erkeğin aradığı doyum ve mutluluk, aslında birbirinde saklıdır.” Çünkü, kadın ile erkek bir elmanın iki yarısı gibidir, ve Golding’in dediği gibi, kadın her şeyin anasıdır.

 

Bardağın dolu tarafına bakmakta fayda var. (Yoksa boş tarafı seni de beni de yakar!) Yani, bu algı ve düşüncenin var olduğunu doğrulayacak örneklerin ve kişilerin olduğunu biliyoruz; onlara odaklanmalı. Bu vesileyle kadınlara atfedilen sürüyle şarkı ve şiir mevcut. Bunlardan biri de Billy Joel ve 1977 yılından kalma She’s Always A Woman** (O Her Zaman Bir Kadın) şarkısı. Seni bu şarkı ve sözleriyle bırakıyorum… Keyifli dinlemeler.

 

İzmir Tırazlı’dan sevgilerimle.

2 Temmuz 2023

*2023 Gender Social Norms Index (GSNI)

https://hdr.undp.org/content/2023-gender-social-norms-index-gsni#/indicies/GSNIn

 

**She’s Always A Woman by Billy Joel (1977)

https://www.youtube.com/watch?v=Cx3QmqV2pHg

She can kill with a smile, she can wound with her eyes
And she can ruin your faith with her casual lies
And she only reveals what she wants you to see
She hides like a child but she’s always a woman to me

She can lead you to love, she can take you or leave you
She can ask for the truth but she’ll never believe you
And she’ll take what you give her as long as it’s free

Yeah, she steals like a thief, but she’s always a woman to me

Oh, she takes care of herself, she can wait if she wants
She’s ahead of her time
Oh, and she never gives out and she never gives in
She just changes her mind

 

And she’ll promise you more than the garden of Eden
Then she’ll carelessly cut you and laugh while you’re bleeding
But she’ll bring out the best and the worst you can be
Blame it all on yourself ’cause she’s always a woman to me

 

Oh, she takes care of herself, she can wait if she wants
She’s ahead of her time
Oh, and she never gives out and she never gives in
She just changes her mind

 

She is frequently kind and she’s suddenly cruel
But she can do as she pleases, she’s nobody’s fool
And she can’t be convicted, she’s earned her degree
And the most she will do is throw shadows at you
But she’s always a woman to me

 

 

 

**O Her Zaman Bir Kadın

Gülümseyerek öldürebilir, gözleriyle yaralayabilir

Sıradan yalanlarıyla inancını mahvedebilir.

Sadece görmeni istediği şeyleri ortaya çıkarır.

Bir çocuk gibi saklanır, ama benim için o her zaman bir kadındır.

 

Seni aşka götürebilir, seni alabilir ya da bırakabilir.

Gerçeği isteyebilir ama sana asla inanmayacaktır.

Bedava olduğu sürece ona ne verirsen alır.

Evet, bir hırsız gibi çalar, ama benim için o her zaman bir kadındır.

 

Kendi başının çaresine bakar, isterse bekleyebilir.

O zamanının ötesindedir.

Asla pes etmez ve vazgeçmez

Sadece fikrini değiştirir.

 

Sana cennet bahçesinden daha fazlasını vaat edecektir.

Seni dikkatsizce kesecek ve sen kanarken gülecektir.

O senin en iyi ve en kötü yanlarını ortaya çıkaracaktır.

Bütün suçu kendine at, çünkü benim için o her zaman bir kadındır.

 

Kendi başının çaresine bakar, isterse bekleyebilir.

O zamanının ötesindedir.

Asla pes etmez ve vazgeçmez

Sadece fikrini değiştirir.

 

Sık sık naziktir ve aniden zalimleşebiliir

İstediğini yapabilir, çünkü o kimsenin aptalı değildir.

Ceza yemez,  rüştünü ispatlamıştır.

En fazla herkesin içinde seni küçük düşürür.

Ama benim için o her zaman bir kadındır.

Sevgililer gününü geçeli birkaç hafta oldu. 14 Şubat’ı kutladığım yok, niyetim Valentine’s gününden bahsetmek de değil; aksine, sevgi ve aşkın kapitalizme alet edilmesine gıcık oluyorum. 14 Şubat 2023 günü Tel Aviv’de katıldığım kadınlar toplantısında, “tarihte en büyük aşklar” temalı bir oturumda büyük bir aşkın bende bıraktığı izi ve uyandırdığı düşünceleri paylaşmak istiyorum; yazar arkadaşım Sara Yanarocak’ın anlattığı Leonard Cohen’in (1934-2016) aşk hikayesi. Nerdeyse tüm sanatçılar gibi, Cohen’in de aşkları çok zengin ve ihtiraslı olmuş. Ne var ki, bazı aşklar farklı şekilde dikkat çekebiliyor. İlerleyen satırlarda okuyacaklarınızı Google’lasanız hepsini bulabilirsiniz; ama perspektif meselesi. Özellikle konuyu meşhur “yasak elma” metaforuna bağlayışımla okunası bir perspektif olabilir. Eh, köşe yazarlarını neden okuruz? Perspektifleri için!

 

Her aşkın kendine has özellikleri olmakla birlikte, genelde aşk dediğin derin sevgiyle birlikte ihtirası, tutkuyu, şehveti, inişleri-çıkışları; aldatmayı, ihaneti, yalanı; ve her şeyin sonu olduğunu kabul edersek, sonlarıyla büyük (aşk) acıları içerir. Çoğu bildiğimiz duyduğumuz aşk hikayeleri, yukarıda saydığım unsurların yaşanmasıyla bir ölçüde tükenir, tüketilir. Leonard Cohen’in de sevdiği ve onu seven kadınların* çok olacağına tabii ki şüphe yok. Her biriyle ihtiraslı aşklar yaşamış; içlerinden Suzanne Elrod ile çocukları olmuş -Adam ve Lorca. Ama bazı aşklar yaşanmışlığıyla (hatta yaşanmamışlığıyla) farklı derecede dikkat çekebiliyor. Bahsini ettiğim, Leonard Cohen’in Suzanne Verdal’la aralarında geçen karşılıklı derin aşk hikayesi. Onlarınki, sanılanın aksine tüm aşkların tüketilmediğinin, hatta bazı özel aşkların ebediyen yaşayabildiğinin, yaşatılabildiğinin, ve çok özel bir ruh bağıyla ölene kadar sürebildiğinin çarpıcı örneği. Aşklarının hikayesi, Leonard’ın aşkını şiire döktüğü ve sonradan ona ün kazandıran “Suzanne” şarkısının sözlerinde** gizli. Sözleri okusanız, aralarındaki bağın derinliğini ve özel oluşunu anlarsınız.

 

Suzanne Verdal ve Leonard Cohen 1960’ların başı Montreal’de, Le Vieux Moulin’de, Suzanne henüz genç bir kız öğrenci, ve genç bir sanatçı olan Armand’ın sevgilisi ve sonra karısı olarak tanışırlar. İlerleyen yıllar Leonard ile dostlukları daha da pekişir. BBC Radio’da Suzanne ile röportajda*** Suzanne o dönemi şöyle anlatır: “O zamanlar Armand’dan ayrı yaşıyordum ve deniz kıyısına çok ilgi duyuyordum. Lawrence Nehri benim için özel bir şiirsellik ve güzellik taşıyordu ve kızım Julie ile orada yaşamaya karar verdim. Leonard, yaşadığım bu çarpık zeminli ve şiirsel nehir manzaralı yeri duydu ve birçok kez beni ziyarete geldi. Birçok kez birlikte çay içtik ve mandalina portakalları yedik.”

 

Paylaşımları ilerler, derinleşir. “Beni fark ettiğimden daha fazla ‘içine çekiyordu’. Tüm o anı hafife almışım. Ben sadece konuşurdum, hareket ederdim, cesaretlendirirdim ve o da arkasına yaslanıp sırıtarak her şeyi içine çekerdi. Her zaman geri dönüş almazdım ama varlığını gerçekten benimle bütünleşik olduğunu hissederdim. Örneğin sokakta yürürken ayakkabılarımızın tıkırtısı, onun botları ve benim ayakkabılarım, eşzamanlı hareket ederdi. Bunu tarif etmek zor. Neredeyse birbirimizin düşüncelerini duyardık. Çok eşsizdi, çok, çok eşsizdi.” der Suzanne.

 

Sözleriyle derin ve samimi “Suzanne” şarkısının çıkışıyla Leonard büyük yıldız olur, Suzanne ile ilişkileri zamanla değişir. Suzanne dünyayı gezmeye çıkmıştır, ve ara sıra karşılaşırlar. “Minneapolis’te bir konser vermişti ve beni sahnenin arkasında gördü ve çok güzel bir şekilde karşıladı. ‘Ah Suzanne, bana çok güzel bir şarkı verdin’ dedi. Çok tatlı bir andı. Ama belki de şu anda açıklamak istemediğim bazı acı-tatlı anlar da oldu.” diye anlatır.

 

Ruhların buluşması üzerine olan bu şarkı aynı zamanda ruh birlikteliklerinin ayrılmasına uzaklaşmasına da neden olur. “Ben sanat için sanata sadık kaldım ama o yoluna devam etti ve ben de davama sadık kaldım. Sanırım bu onu korkuttu, utandırdı ya da rahatsız etti.” Suzanne, birçok büyük aşkın ve aşıkların maddiyatın etkisiyle koptuğunu, kendisinin Leonard ile manevi anlamda büyük aşıklar olduklarını, şarkıyla birlikte uzaklaştıklarını ama aşklarının hiçbir zaman tükenmediğini anlatır. “Birine bakarsınız ve o an ebedidir, en derin dokunuşları olur; biz de Leonard ile paylaştığımızın aynı bu olduğuna inanıyorum.”

 

Leonard bir röportajında* Suzanne Verdal ile ilgili anlatımında “Suzanne” şarkısını onun için yazdığını ve sözlerin hepsinin tamamen gerçek ve yaşanmış olduğunu söyler. “Aslında çayın içinde küçük portakal kabuğu parçaları vardı. Ama ‘çay ve portakal’ kulağa daha hoş geliyor, değil mi? Montreal’de suya yakın bir yerde yaşıyordu. Ve sizi ‘nehir kenarındaki evine götürürdü’. ‘Teknelerin geçişini duyabilir’ ve ‘geceyi onun yanında geçirebilirdiniz’. Tüm bunlar… ve ben onun mükemmel vücuduna zihnimle dokundum. Çünkü, bir arkadaşımla evli olduğu ve ona başka bir şeyle dokunamadığım için!” der. Suzanne’ın aktarımına göre, Leonard aralarındaki ilişkiyi ileri götürmeyi istemiş olsa da, Suzanne reddetmiş. 2006 yılında CBC muhabiri Paul Kennedy’ye “Bu konuda sınırları koyan bendim” der ve ekler: “Bir ölçüde, bu değerli bağı bozmak, ona olan sonsuz saygımı yitirmek istemedim… Cinsel bir birlikteliğin bunu bir şekilde küçülteceğini değersizleştireceğini hissettim.” der.

 

Onlarınki öyle bir aşktı ki, fiziksel dokunuşların olmadığı, zihinsel ve ruhsal dokunuşlardan ibaret çok özel bir bağdı. Kadın adamı ne kadar çok sevmiş ki, onu arzulamasına ve onunla zihinsel ve ruhsal birliktelikle yetinmeyip fiziksel birleşme fırsatına rağmen, ihtirasına, arzularına yenik düşmemiş ve ona olan sevgisini korumayı seçmiş. Ne ulvi, değil mi? Ne büyük bir aşk… Nasıl bir derinlik… Nasıl bir irade. Bir aşkın gelebileceği en kutsal mertebe bu olsa gerek. İşte, beni özellikle etkileyen tarafı da bu oldu. Dahası, aşklarını tüketmemiş olmaları, ebediyen içlerinde yaşatmış ve korumuş olmaları, ölümlerinden sonra dahi aşklarının evrende kalmaya devam edecek olması. Ve tek-tük de olsa böylesi bozulmamış derin ruhsal ve zihinsel seviyede aşkların var olabileceği düşüncesi…

 

Tüm bunların içinde yasak elma nerede diyeceksiniz? 😃 Yasak elma**** diye bildiğimiz aslında Tanrı’nın meyvesini yemeyi yasakladığı “bilgi” ağacının (iyiyle kötüyü bilme ağacının) meyvesidir. Rivayete göre, Havva cennet bahçelerinde mutlu mesut gezerken, iblis yılanın sözüne kanıp merakına yenik düşerek ve Tanrı’nın emrine karşı gelerek yasak meyveyi yer, Âdem’e de yedirerek cennetten dünyaya düşüşle cezalandırılırlar. İnanırsan…

 

Yasak elma, bir ölçüde iradeye yenik düşmeyi ve günahı, yani Tanrı’nın lütfuna, cömertliğine ve kurallarına karşı gelmeyi simgeler. Suzanne, Havva’nın Adem’le yaptığının aksine, irade gücüyle kendince iyiyle kötüyü ayırt etmeyi başarmış, yasak elmanın tahriki ve baştan çıkarıcılığına kanmayarak Leonard’a olan sevgisini korumayı seçmiş, ve yarattıkları kutsal aşkı her ikisi için cennet bahçesinde yaşatmayı başarmış.

 

Küçük bir dipnotla bitireyim. Daha önce absürt bir hipotezde bulunmuştum. Bu ikincisi olsun… 😃

Her ne kadar kutsal kitaplar, Âdem ile Havva’nın cennetten kopuşunu Havva’nın üzerine yıksalar da, öyle olduğuna dair şüphelerim var…. Dinin ve yönetiminin başlangıçtan (Genesis) beri erkek egemen olduğunu da kabul edersek, hikâye pek tabii Adem’in etrafında, yani iblis yılana kanmasıyla cereyan etmesi kuvvetle muhtemel bir olasılık. Tarihten bu yana irade ve günah konusunda kadınların daha dayanıklı olduğunu, kendine sunulan nimetleri kendinden vazgeçme pahasına koruma güdüsüne sahip olduğunu düşünecek olursak, neden olmasın? Dahası, egemenliği elinde tutma ve kendini daima haklı görme eğilimi olan erkek suçu neden üzerine alsın ki? Tabii ki de bunu bilemeyiz, bilemeyeceğiz… Allah kerim… Bilse bilse, o bilir!

 

Sevgisini korumayı seçen tüm aşklara ve aşıklara ithafen…

Barcelona’dan sevgiler…

26 Şubat 2023

 

Kaynakça:

*Leonard Cohen, the women he loved, and the women who loved him

https://www.cbc.ca/music/read/leonard-cohen-the-women-he-loved-and-the-women-who-loved-him-1.4998473

 

**Leonard Cohen – Suzanne – Lyrics

https://genius.com/Leonard-cohen-suzanne-lyrics

 

***You probably think this song is about you – Suzanne Verdal McCallister interviewed by Kate Saunders, June 1998, BBC Radio

https://www.leonardcohenfiles.com/verdal.html

 

****Kutsal kitaplarda Âdem ve Havva’nın yediği elma neyi sembolize ediyor?

https://eksiseyler.com/kutsal-kitaplarda-adem-ve-havvanin-yedigi-elma-neyi-sembolize-ediyor

 

Daha önce yazmıştım, Yanındayız’ın yanındayım diye. Çeşitlilik, kapsayıcılık, eşitlik ve özellikle toplumsal cinsiyet eşitliği mevzularına dikkat ve emek verdikçe insanın algısından tepkilerine kadar her uyaran düşündürücü hale dönüşüyor. Sanırım bir ben değil, giderek sayıca çoğalan, katlanarak (exponential) büyüyen bir kitle olmaya doğru ilerliyoruz. Peki ne mi düşünüyoruz, ne mi derdimiz? Her şeyden önemlisi, neden? Dahası, nasıl oluyor da bu emelde erkekler ön safta çeşitliliği ve kapsayıcılığı önemsiyor, toplumsal cinsiyet eşitliği için varlığını gösteriyorlar, seslerini yükseltiyorlar, cesaretle kadınların yanındayız diyorlar? Motivasyon ne? İki kelimeyle, kazan-kazan (win-win) yaratmak! Ama olay bundan daha derin.

19 Ocak günü, Yanındayız üyelerine özel bir oturumda, kapsayıcılık, liderlik, cinsiyet eşitliği, eşit temsil gibi, alanında uzman Robert Baker ile tanıştım. Robert dünyayı kadın ile erkeğin birlikte değiştireceğini savunan ve bu konularda derya deniz biri. Ve, evet, kesinlikle Robert’le aynı fikirdeyim, kadın ile erkek birlik olduğu zaman ancak dünyamız değişecek. Nedenine gelince, birkaç yıldır düşünmekte olduğum bir hipotezimden bahsederek ve Robert’ın sunumundan aldığım birkaç noktaya bağlayarak paylaşacağım.

Hipotezim biraz absürt gelebilir. Ne var ki, bunu ispatlayacak bulgularım yok; içimde bir hisse, sağduyuya (intuition) ve insan gelişiminin geldiği evreyi gözlemim sonucu öne sürebiliyorum. Size sormakla başlayayım… Sizce, cinsiyet eşitsizliği insanlık tarihi boyunca daima var mıydı? Acaba yüzyıllar öncesinde bir zamanda eşitlik vardı, ve bir şey olup eşitlik bozulmuş olabilir mi? Acaba insan doğası, diğer canlı türleri gibi, eşit özelliklerle gelmiş ama kendi aralarında rol bölümüne gitmiş olabilirler mi? Acaba, biri diğerinin gelişimi, yükselmesi ve dönüşmesi için kendi özelliklerinden, becerilerinden, gücünden ve statüsünden feragat etmiş olabilir mi? Hepsi acaba…

Biliyoruz ki, yüzyıllar önce, kadın ile erkek, en arkaik mağara dönemindeki Homosapien haliyle eşit fiziksel ve zihinsel güç, yetkinlik ve becerilerle dünyaya gelmiş; biri diğerinden ne daha üstün ne de daha güçlüymüş; duygusal ve sosyal bakımdan da eşit becerilere sahiplermiş. Mesela Spartalı kadınların erkeklerle birlikte savaşma, askeri eğitimden geçmeleri, toprak sahibi olma, oy verme gibi haklara sahip olması geçerli bir örnek olabilir. Ne var ki, eşitliği bozacak bir farklılıkla yaratılmışlar, doğa ana biyolojik olarak üreme ve çoğalma için birine spermi, diğerineyse rahmi bahşetmiş. Yani, birine sağlayıcı (provider), diğerine geliştirici/büyütücü (nurturer) rolünü biçmiş. İşte, ne olduysa muhtemelen devamında olmuş… Erkeğin sağlayıcı rolü üzerinden edindiği, sahiplendiği ve en nihayetinde kendine hak iddia ettiği üstünlükten bahsetmiyorum; ki zamanla bunu da yaptı. Aksine, kadının geliştirici ve büyütücü rolüyle, sağlayıcı rolünde gelişmesi, güçlenmesi ve “uzmanlaşması” konusunda erkeğe destek oluşunu vurgulamak istiyorum. Burada da hipotezim devreye giriyor…

Hipotezim şu: Yüzyıllar önce bir tarihte, kadınlar erkeklerle bir nevi “gelişim anlaşması” yaparak fikir birliğiyle egemenliği erkeğin eline vermeyi seçmiş olabilirler mi? Erkeğin gelişiminde, yükselişinde ve her anlamda daha güçlenmesinde kolaylaştırıcı olma güdüsüyle toplumsal egemenlikteki eşit ağırlığından vazgeçmeyi göze almış olabilirler mi? Bunu kendi öz iradesiyle ve bilinçle seçmiş, gelecekte başına nelerin gelebileceğinin bilincinde olarak özveriyle yapmış olabilirler mi? Mısır Piramitlerini, Meksika Ziguratlarını hala çözememiş olduğumuz bir çağda bu soruların gerçekliğini pek tabii çözemeyeceğiz. Ancak, beni bunlara inandıracak birkaç unsur olmasa, inanın kendime “Shirli saçmalıyorsun” derdim…

Kadınlar, birçok işi bir arada yapma (multitasking), birçok konuya dikkatini verme (multifocusing) ve bazı olaylar henüz gelmeden geleceği hissedecek kadar ileriyi görme (envisioning) becerisine sahip olmalarıyla bilinir. O nedenle, çocuk veya yetişkin, toplumun her ferdine gereksinimleri doğrultusunda emeğini sevgiyle ve şefkatle özünden verme misyonuyla hareket eder. Kadının toplumda çizdiği rol kendini düşünmeyen ve fedakâr (selfless) oluşuyla tam bir hizmetkar (servant) lider örneğidir. Hangi sosyal kimlikle karşımıza çıkarsa çıksın -ister anne, hala, teyze, abla/kız kardeş olsun, ister öğretmen, üst düzey yönetici, doktor, pilot, itfaiyeci veya politikacı olsun, hepsinde duruşu ve hareketleriyle daima geliştirme, koruma ve ihtiyaca hizmet etme odaklı değil midir?

Kadın toplumun banisidir; yani toplum yapısını biçimlendirendir. Erkeği yetiştiren odur; onun güçlü ve muktedir olmasına, yani egemenliğini destekleyen de odur. Erkek, arkaik dönemde kadınla aralarında yaptıkları gelişim anlaşmasını unutmuş ve güç sarhoşluğuyla daha da güçle hükmetme ihtirasına kapılmış; kadınsa “iyilik yap denize at” -yani kendine sakla- felsefesiyle anlaşmayı kendi de unutmuş ve erkeğin hükmü altında yaşamayı seçmiş; sonucunda kadın ve erkek İnsan1.0 versiyonundan ve değerlerinden tümüyle sapmış, bugünkü hale gelmiş olamaz mı?

Kadın, değerleriyle hareket eden, savunduğu değerler uğruna dimdik duran ve dünyayı baştan aşağı dönüştürecek duygusal, sosyal ve zihinsel becerilere sahiptir. Hiç düşündünüz mü, niye bu zamana kadar egemenliğini erkeğin elinden almaya kalkışmamıştır? Gücü yetmediğinden mi, birlik olamadığından mı, yoksa “dünyayı kadın ile erkek birlikte dönüştürecek” üst bilinci için erkeğin o bilinç seviyesine gelmesini ve yanında durmasını beklediğinden mi? Sanırım beklenen vakit geldi, üst bilinç harekete geçti. Hareketin adı son yıllarda var olan eşitlik, çeşitlilik ve kapsayıcılık hareketi. Feminizmden çok öte, erkeğin kadının yanında aynı inisiyatifle, değer yargılarıyla ve inançla eşitliği savunuyor olması. Bugün bu hareket erkeğin kadının veya cinsiyet eşitsizliğine maruz kalanların yanında oluşuyla tezahür ediyor; yarın her tür eşitsizliğin karşısında birlikte duracakları şekle dönüşecek. Bu da, kadının toplumun tüm segmentlerine refahı, iyiliği, birliği ve sevgiyi ulaştırma arzularına adım adım yaklaştıracak.

Bilmem hipotezim size absürt geliyor mu… Belki fazla düşünüyor sorguluyor olabilirim… Fikirlerinize açığım. Söz verdiğim gibi Robert Baker’in sunumundan bir parçayla yazımı kapatayım. Robert erkeklerin bu hareketin parçası olma ve olmama nedenlerini, olduklarında kazanımlarını ve eşitlikte müttefik olma aşamalarını paylaştı. Gloria Steinem’in sözleriyle başladı: “Erkekler, cinsiyet rolleri kendileri için de bir kıskaç olduğunu anladıklarında çok değerli birer müttefik oluyorlar. Çünkü sadece başkasına yardım etmiyorlar, kendilerini de özgürleştiriyorlar.” Robert, cinsiyet eşitliği hareketine dahil olan erkeklerin sağlayıcı rolünü kadınlarla paylaşabildiği ve her daim güçlü, muktedir, sağlam -yani Alpha Male olma zorunluluğundan kurtuldukları için özgürleştiklerini paylaştı. Dahası, güç sarhoşluğunun etkisiyle yok olmaya yüz tutmuş bazı duygusal ve sosyal becerilerini -benlik algısı (self-concept), tevazu (humility), sezgi (intuition), özen (care), hassasiyet (vulnerability), empati, ileriyi görme (vision) ve iş birliği (colaboration) gibi becerileri- yeniden geri kazanmalarına imkân sağladığını paylaştı. En önemlisi, kişilerin cinsiyet eşitlik hareketinin neresinde olduklarını ve nasıl tutum ve davranış gösterdiklerini dört kademeli spektruma yayarak gözler önüne serdi. Maalesef ki, Türk toplumunun büyük kesimi, bu spektrumun ilk aşamasındalar: cinsiyet eşitliğine ihtiyaç olduğunun farkında değiller (unaware). Spektrumun ikinci adımı, ihtiyacın farkında ve harekete eğilimli olmak (aware/leanining in); üçüncüsü, eşitlik destekleyicisi ve savunucusu olmak (advocate); ve son aşama aktif olarak eşitlik için liderlik etme ve değişim elçisi (change agent) olmak.

Sizce toplumsal cinsiyet eşitliğinde siz neredesiniz?

İki saate yakın sürede Robert daha neler neler paylaştı… Buraya sığdırmak ne mümkün. Çok merak ediyorsanız, siz de yanımızda olun, toplumsal cinsiyet eşitliği, çeşitlilik ve kapsayıcılık hareketinde Yanındayız’ın yanında olun. Benden söz, Robert Baker’la birebir tanışma dahil tüm merakınızı gidermeye varız.

Bu seferlik benden bu kadar…
Barcelona’dan Shirli
21 Ocak 2023

Öyle bir dünyada yaşıyoruz ki, güç ve başarı kişinin kendi kendine yetme becerisiyle doğrudan ilintili. En küçük yaştan yaşlılığa kadar, kimseye yük olmadan, kimseden medet ummadan, destek istemeden, hatta yardıma muhtaç duruma düşmeden yaşamak zorunda bırakılıyoruz. Giderek bireyselleşmeye doğru giden ve kolektif fayda algısından uzaklaşan toplum olmaya doğru gidiyoruz. Ne olur ki, az biraz, zayıflığımızı dışarı vursak, çok değil ama bir parça yardım eli için “Sana ihtiyacım var” desek ve dışarıdan destek alsak? Ne olur? Muhtemelen “Bir şey olmaz herhalde!” diyeceksiniz… Hayır! Çok şey olur! Tahmin edeceğinizden öte şeyler olabilir. Anlatayım…

 

Çok absürt bir soruyla başlayayım. Gıdıklanır mısınız? Hani bildiğiniz birinin yanınıza gelip parmaklarını kaburgalarınızda veya ayak tabanlarınızda gezdirmesiyle yaşadığınız irkilme hissi… Sonrasında istemsiz kahkahaların patlamasıyla son bulan süper bir neşe. Bizim ailede gıdıklanan çok, hiç etkilenmeyen de var -babam ve ben (nasıl olduğunu merak edenler, özelden yazsın anlatayım). Peki ya kendi kendinizi gıdıklamaya kalktığınızda neler oluyor, aynı ölçüde etkileniyor veya irkiliyor musunuz, yoksa ayaklarınızda gezinen parmaklar mı hissediyorsunuz? Yanıtlamak için denemelisiniz. Siz deneye durun, daha az absürt örnekten ilerleyeyim. Başınızın ağrıdığı zamanlarda, ilk ne yaparsınız? Ellerinizle şakaklarınızı, göz yuvalarınızı ve ensenizi ovalayarak kendinize masaj yapmaya ve ağrınızı hafifletmeye çalışırsınız, değil mi? Peki ne gibi sonuç alırsınız? Az biraz hafiflese de parmaklarınızla yaptığınız baskılar ağrınıza nerdeyse etki etmediği gibi uyguladığınız gücün hissini bile yaşamazsınız. Acaba neden? Çünkü, aynı kendi kendimizi gıdıklayamadığımız gibi masaj hareketlerimizle sistemimizde enerji değişikliği yaratamayız. İçinde olduğumuz enerjiyi değiştirebilmek için başkasının ellerine, parmaklarına ve dokunuşuna ihtiyaç duyarız.

 

Eh, şimdi başa dönelim… “Dışarıdan destek gücü alsak ne olur?” sorusuna… Gerçek değişim, dönüşüm ve iyileşme işte o zaman olur. Sadece fizyolojik değil, ruhsal ve zihinsel yönde de dönüşüm olur. “Bir elin nesi, iki elin sesi” atasözü yetmiyorsa, belki şu Afrika atasözü ikna edici olur: “Hızlı ilerlemek istiyorsan tek başına yürü; ama uzağa gitmek istiyorsan birlikte yürü.” Sistem teorisini* bilirseniz, daha kolay anlaşılır. Bizler birbirine ve iç içe geçen bağlardan oluşan bir ağın parçasıyız; ayrı değil, birlikte hareket eden bir bütünün parçalarıyız. Kapalı devre sistemi üzerine değil açık sistem üzerine kurulu davranış gösteren sosyal varlıklarız. Daimî olarak etkileşim, temas ve iş birliği içinde olmaya ihtiyaç duyarız. En basit başarı göstergemiz, rakiplerimize kıyasla elde ettiğimiz kazançlarımız değil midir? Bu satırları okumaya başladığınızda, bir ortağa olmasa da kesinlikle bir rakibe ihtiyaç duyacağınızı, hatta rakibinize “sana ihtiyacım var” diyeceğinizi tahmin etmiyordunuz sanırım. Komik, ama gayet de gerçek!

 

Peki başka neler mi oluyor? Bizler çıplak doğar yeniden toprağa çıplak döneriz. Hiç düşündünüz mü neden? Çıplaklık bir nevi hiçliği, yalnızlığı, tek başınalığı temsil ediyor. Her şey aradaki sürede oluyor; doğduğumuz anda sarıp sarmalanıyoruz, etrafımızda insanlar toplanıyor ve ölene kadar çevreleniyoruz. Yani “sana ihtiyacım var” çağrısına cevap verecek insanlarla çevrili oluyoruz; kendimizi yalnız değil, bir bütünün parçası hissederek daha güçlü, daha özgüvenli, daha mutlu ve verici bireyler oluyoruz. Bu sayede, salt kendi çıkarları ve geleceğini değil, toplumsal faydayı düşünebilen, onun için niyet edebilen ve harekete geçebilen duyarlı insanlar oluyoruz. “Sana ihtiyacım var” diyemediğimiz zaman kendi kendini gıdıklamaya uğraşan, neşeden yoksun ve çıplaklığıyla baş başa kalan duyarsız ve bencil toplumlar oluyoruz.

 

Kabul ediyorum… “Sana ihtiyacım var” demek pek de kolay değil. Yardım çağrıma cevap gelip gelmeyeceğini bilmeden, zayıflığımı dışa vurma ve yardım eli yerine sırtımdan bıçaklanma korkusu da var! Maalesef ki toplumuzda gözlemlediğim ve giderek de şiddetle artan baskın duygu sevgi, güven ve dayanışmadan ziyade korku, kaygı ve kontrol. Diyebilirsiniz, korku ve sevgi üzerine kurulu yaşam düzeni nasıldır, nasıl farklılık gösterebilir diye; o da örnekleriyle bir sonraki yazıma kalsın… Ancak, bir gerçek var ki, ben tüm yazılarımı sevgi kaynağından ilham alarak yazıyor ve bu satırları okuyan sen sevgili okuruma ulaştırmak için kalbimi, ruhumu ve tüm benliğimi içine katıyorum. Her bir satırını okuman ve mesajlarımı alabilmen için de okurum olarak sana ihtiyacım var!

 

Barcelona’dan sevgiler.

18 Aralık 2022

 

*Sistem teorisi: https://tr.wikipedia.org/wiki/Sistem_teorisi

Son bir haftadır Twitter’ın el değiştirme, alım süreçlerini ve ardından gelen yapısal değişimleri izliyorum. İtiraf ediyorum, bir Twitter kullanıcısı değilim. Bir ara içine girmeye yeltenmiş olsam da bana kaynayan kazan gibi geldiğinden fazla bulaşmadan çekildim. Ne var ki, bu platform olan biteni kişisel yorumlarıyla birinci ağızdan okuyabileceğiniz bir açık alan. Elon Musk, 44 milyar dolara aldığı Twitter’ı Yunan çağı Agora’sını kastederek dijital şehir meydanına benzetmiş. Çok haksız da değil. Sanki herkes, her konu ve her fikir orada. Her ne kadar Elon Musk herkesin kendini serbestçe ifade edeceği ve farklı seslerin duyurulabileceği demokratik alanmış gibi lanse etse de, acaba gerçekte, özellikle kendisinin başa geçmesiyle, ne kadar öyle? Örneğin, dijital çağın ve gelişmişliğin öncüsü, insanı uzaya taşıyacak gözüyle görülen bu kişi, insan ilişkileri ve insanın gelişimini hedef alma bakımından sizce nasıl bir lider profili çiziyor?

 

Son makaleleri haberleri takip ediyorsunuzdur. Elon Musk Twitter’ı almasının hemen akabinde çalışanların yüzde ellisini işten çıkarttı. Bu insanlara işten çıkarılma haberi Twitter’ın intranetine erişimlerinin engellenmesi ve bilgisayarlarının bloke edilmesiyle ulaştı. Birçok Elon Musk karşıtı hesapları askıya aldı veya onunla alay eden twitçilerin sesini tümüyle susturdu. Başa geçtiğinin ertesi gününe tüm çalışanlarını tam zamanlı ofise gelmek üzere emir verdi; her tür istisnai durumda kendisinin onayından geçme şartını koydu. Son olarak, kendi takipçilerine cumhuriyetçiler için oy vermeleri için zorladığı söyleniyor.

 

Bu yaklaşımlarının ne kadarı demokratik, insan odaklı ve bilgi ve gelişim çağına uygun diye sorsam? Musk’ın yeniden yapılandırmakta olduğu platform olsa olsa despotik yapıya kayan bir “şehir meydanı” izlenimini veriyor. Zira, yaratıcılığın ve inovasyonun yer alacağı bir arenada iç-müşteri dediğimiz çalışanlara yapılan böylesi muamelenin dış müşteriye, yani Twitter kullanıcılarına yaşatacağı demokratik ifade özgürlük deneyimi kuşku verici.

 

Bu olguyu bilimsel bir analizle yorumlamayı istiyorum, örgütsel davranış ve liderlik penceresine dayalı bir analizle. Beş yıldan fazladır liderlik eğitimleri ve dersleri veriyorum. Öğrencilerimle tarihten bugüne öne çıkan kişilerin liderlik yaklaşımlarını ve kişilik özelliklerini inceliyoruz. Bunların içinde Adolf Hitler, Winston Churchill, Martin Luther King, Rosa Parks’tan, Kraliçe Elizabeth’in babası Kral George VI, Kaptan pilot Chesley Sullenberger, Avukat Ruth Bader Ginsburg, Avukat James Donovan, bilim insanı Joan Stanley ve Steve Jobs gibi liderler var. Her birinin davranışlarını, insanlara ve olaylara yaklaşımını ve karakteristik özelliklerini analiz ederek bu kişilere bazı liderlik özelliklerini atfettik. Örneğin Kaptan Sullenberger’in otantik ve hizmetkar lider, Avukat Ginsburg’un dönüştürücü ve otantik lider, Hitler’in karizmatik ve otokratik lider, Jobs’un karizmatik ve dönüştürücü lider olduğu çıkarımına vardık. Elon Musk’ın davranışları ve yaklaşımlarını henüz öğrencilerimle olmasa da, kendim incelediğimde otokratik, transaksiyonel, dönüştürücü ve karizmatik bir liderin özelliklerini taşıdığını düşünüyorum.

 

Elon’ın her tür kararın kontrolünü elinde tutma isteyişi ve emredici yaklaşımı onu otokratik; çalışanların eski köye gelen yeni adetlere hızla uyumlanmalarını bekleyişi ve bireysel sorunlarını kendisiyle çözmeleri için cezai uygulamalara yönelişi onu transaksiyonel; inovasyon ve teknoloji çağının öncüsü olması bakımından yeni yönetim anlayışında cesur oluşu ve risk alışı onu dönüştürücü; ve son olarak kendine ve vizyonuna inanan, değişimi birlikte yaratma tutkusunu paylaşıp insanları etkileyen ve ilham veren biri oluşu onu karizmatik lider yapıyor. Sanki uçlarda gezinen ve farklı tiplemeleri andıran bu 4 liderlik özelliği birbirini çokça tamamlıyor. Örneğin, neden otantik veya empatik değil de karizmatik; neden demokratik değil de otokratik; neden duygusal ve sosyal beceri esaslı değil de fonksiyonel?

 

Elon Musk ve kendine benzer liderler çalışanlarını ve takipçilerini değil kendini merkeze alırlar; sevgi, şefkat veya empati gibi kavramlardan uzak kalmayı seçerler. Liderlik gücü takipçilerini etkileme, onlara ilham olma ve onların vizyon hedefler doğrultusunda gelişmelerini gözetme üzerine kurulu. Steve Jobs’un otobiyografisini yazan tarihçi Walter Isaacson*, Musk’ın Jobs ve Gates’e çok benzediğini, üçünün de karşısındakilerden sevgi beklentisi içinde olmadıklarını, vizyonlarından taviz vermemek adına her tür duygusal bağdan uzak kalmayı tercih ettiklerini, hatta duygusal becerilerini kullanmaları durumunda vizyonlarını kaybedecekleri düşünceleri olduğunu öne sürmüş.

 

Jim Cantrell**, Elon Musk’la çalıştığı ve SpaceX’i kurdukları 2001-2002 yıllarındaki deneyimlerini Business Insider’a şöyle aktarıyor:

“İki farklı Elon var, bir iyi bir de kötü Elon; ne zaman hangisiyle karşılaşacağın belli değil. İyi Elon komik, çekici, büyük fikirleriyle peşinden sürüklediği ve parçası olmak isteyeceğin biri. Kötü Elon ise bağıran, amacına ulaşamamış, kimsenin ve hiçbir şeyin yeterli olmadığı veya işini yeterince yapmadığını düşündüğü birlikte çalışması zor biri. Bir yandan ilham verici konuşmalarıyla vizyonunu aktaran ve yaptığın işin önemini vurgulayarak iş tutkunu ateşleyen iyi bir Elon, diğer yandan tüm üst yönetim kademesindekileri işten çıkaran kötü bir Elon…

 

Onu ilk tanıdığımda 20’lerinin sonundaydı; kötü giyinen, oldukça garip, ama çok parlak ve azimli biriydi.  İnsanın gezegenler-arası yolculuk yapan bir ırk olabileceğini ispatlamak istiyordu. Falcon 1’e ait ilk planlarını ve ürettikleri ilk SpaceX aracını gösterdiğinde, çok etkilenmiştim ve vizyonunun parçası olmayı istedim. Aralık 2001’den Eylül 2002’e kadar SpaceX’in iş geliştirme başkan yardımcısı olarak çalıştım. Bu sürede Elon’la çokça çatıştım; defalarca bana bağırdı, hatta onunla çalışabilmek için kendimden vazgeçecek kadar kendimi değiştirmek zorunda kaldım. Bir sefer sabahın üçünde arayıp nerede olduğumu, neden ofiste olmadığımı sordu! Yapılacak iş var, burada olmalısın diyordu. Kendinin yapmayacağı hiçbir şeyi senden beklemezdi, ama taleplerinin ucu bucağı yoktu.

 

Güçlü iradesiyle Twitter’ı üretkenlik bakımından üst seviyeye taşıyacağını düşünüyorum. Daima bir vizyonu oldu; herkesin hedeflerle %100 uyumlu olmasını istedi. Hedefler zihninde net olsa da çalışanlarına aynı netlikte aktaramadı. Twitter çalışanlarının kendilerini vizyon ve misyonuyla %100 uyumlanmaya hazırlamalılar. Aksi taktirde Elon onları haince çiğner geçer. Ama uyumlanmayı başarırlarsa ve tüm zamanını işine talep eden aşırı baskın bir patronla çalışma cesaretini gösterirlerse, süper eğlenceli bir yolculuk yaşarlar. Herkesin hayattan ve kariyer yaşantısından beklentilerine bağlı.”

 

Sözün özü, insanlığı uzaya çıkaracak, gelişimi ve yükselişi için atılımlara soyunan bu vizyoner liderler, insanlığın temel gereksinimlerini hiçe sayarak, gözünün yaşına bakmadan varlıklarını çiğnemekteler ve geleceğin uzay yolcusu insanımsılarını yaratmaktalar. Dahası, kendi ihtiraslarının kölesi konumunda salt karşındakileri değil, bizzat kendilerini de ezmekteler.

 

Şimdi soruyorum size; tercihiniz ne olurdu -uzaya gidecek gezegenler-arası tür olmak mı, yoksa yeryüzümüzde barış, sevgi ve huzur içinde insan gibi yaşayan tür olmak mı?

 

Benden bu kadar!

Barcelona’dan sevgiler.

13 Kasım 2022

 

*CNBC – 14 Eylül 2022: https://www.cnbc.com/2022/09/14/walter-isaacson-key-to-elon-musk-bill-gates-steve-jobs-success.html?utm_term=Autofeed&utm_medium=Social&utm_content=Intl&utm_source=Facebook&fbclid=IwAR2kS_jCvw44CaxgwBHcDbnpleqx9n0_lJSW0oXGfiiy7E58seld0mOTUOA#Echobox=1668241040

 

**Business Insider – November 4, 2022: https://www.businessinsider.com/working-for-elon-musk-spacex-workplace-culture-twitter-jim-cantrell-2022-11?utm_source=facebook.com&utm_medium=social&utm_campaign=sf-bi-main&fbclid=IwAR0wYPjCLcTejNjfT03CDefs8mFMRDdcXiMfaEibBa9wMAMs5Mi6XOZM5p8